Türkiye'nin dört bir yanında belediyeler tarafından sunulan hizmetlerin güvenliğini ve düzenini sağlamakla görevli olan zabıta teşkilatı, köklü bir geçmişe sahip bir kolluk kuvvetidir. Modern Türkiye'nin belediye zabıta teşkilatı, Osmanlı İmparatorluğu'nun ihtisap sistemine dayanan ve yüzyıllar içinde gelişen bir gelenekten gelmektedir. İşte zabıta teşkilatının tarihçesine kısa bir bakış...
OSMANLI DÖNEMİNDE İHTİSAP SİSTEMİ
Zabıta teşkilatının temelleri, Osmanlı İmparatorluğu döneminde şehir güvenliği ve kamu düzenini sağlamak amacıyla oluşturulan ihtisap sistemiyle atıldı. Bu dönemde şehirlerdeki hizmetler, Yeniçeri Ocağı'na bağlı olarak sadrazamlık, kadılık, sekbanbaşılık gibi farklı kurumlar tarafından yürütülüyordu. Kadılar, şehirlerin asayişini ve ticari düzeni sağlamakla görevliydi. Onların yanında görev yapan ihtisap ağaları, çarşı ve pazarlarda denetim yaparak, mal kalitesini, fiyatları ve genel düzeni kontrol ediyorlardı. Ayrıca, kuloğlanları olarak bilinen yardımcılarıyla birlikte ticaret yapan kişilerden vergi topluyorlardı.
1826: MODERN ZABITALARIN DOĞUŞU
1826 yılında Yeniçeri Ocağı'nın kaldırılması, beraberinde ihtisap ağalığının da sona ermesine yol açtı. Bu tarihten itibaren, II. Mahmud tarafından kurulan İhtisap Nezareti, yeni zabıta görevlerini devraldı. Kuloğlanlarının görevleri, ihtisap neferlerine devredildi. 4 Eylül 1826, bu anlamda modern zabıta teşkilatının resmi olarak doğduğu tarih olarak kabul edilir.
19. YÜZYIL VE ŞEHİRLERİN BÜYÜMESİ
yüzyılda hızla artan nüfus ve büyüyen şehirler, İhtisap Nezareti'nin yetersiz kalmasına neden oldu. Bu durumu aşmak amacıyla 1845'te Polis Teşkilatı, 1846'da ise Zaptiye Müşirliği kuruldu. 1855 yılında ise İhtisap Nezareti kaldırılarak, İstanbul'da Şehremaneti (belediye) kuruldu. Ancak zabıta görevleri polis teşkilatına devredildi ve bu durum 1869 yılında çıkarılan bir nizamname ile resmileştirildi.
GÜNÜMÜZ ZABITASININ TEMELLERİ
1930 yılında çıkarılan Belediye Kanunu ile zabıta teşkilatı, belediyelere bağlı özel bir hizmet zabıtası olarak yeniden tanımlandı. Bu kanunla birlikte, modern anlamda belediye zabıtası teşkilatının temelleri atıldı. 1956 yılına kadar polis tarafından yürütülen zabıta hizmetleri, bu tarihten itibaren İstanbul başta olmak üzere belediyelerde kurulan zabıta teşkilatları tarafından devralındı.
BELEDİYELERİN GÜVENCESİ
Günümüzde zabıtalar, Türkiye genelinde belediye sınırları içinde kamusal hizmetlerin yürütülmesini ve denetlenmesini sağlayan, aynı zamanda büyükşehirlerde trafik zabıtası olarak görev yapan özel bir kolluk kuvveti olarak hizmet vermektedir. Zabıta teşkilatı, köklü tarihiyle birlikte, kamu düzeni ve güvenliğinin sağlanmasında vazgeçilmez bir rol oynamaya devam ediyor.
Zabıta teşkilatının bu uzun ve zengin tarihi, Türkiye'de yerel yönetimlerin kamu hizmetlerini etkin bir şekilde yürütme konusundaki kararlılığının en somut göstergelerinden biridir. 4 Eylül, zabıta teşkilatının kuruluş yıldönümü olarak anılmakta ve bu köklü kurumun geçmişi ve bugünü her yıl onurlandırılmaktadır.
