Türkiye’de tohumları yüz yıla yakın bir nesilden gelen ve şuan sadece bu meyvenin orijinal tohumlarının sayılı kişilerde bulunduğu sadece Ankara’nın Ayaş ilçesinde yetişen ve Dünyanın en lezzetli domatesi olarak bilinen Ayaş domatesi 1960’lı yıllarda köylünün ekim yaparak geçimini sağladığı doğal bir meyvedir. Türkiye’de yerel olarak bir üne kavuşan bu domatesi diğer domateslerden ayıran bir çok özellik mevcuttur.
Yerel ve endemik bir tohuma sahip olan Ayaş Domatesi toprak kokması, ince kabuğu ve bol sulu olmasıyla bilinmektedir. Sadece Türkiye değil Dünya’da bilinen Ayaş Domatesi yaz aylarının sonuna doğru olgunlaşıp tüketicinin sofrasında yerini alıyor.
Diğer domatesler ile birçok farklı özelliğe sahip olan Ayaş domatesinin en dikkat çekici özelliği ise rengi olarak tanımlanıyor. Normal domateslerin aksine Ayaş domatesi tam kırmızı olmuyor, Asıl olan Ayaş Domatesi pembe renkte olması diğer domateslerden ayıran en büyük özelliklerinden biridir. Ayaş Domatesi Osmanlı pembesi rengi olarak tanımlanmaktadır.
Ayaş domatesinin olduğu dönemler ise çok kısadır. Yaz aylarının en sıcak mevsimi olan Ağustos ayında bulunan Ayaş domatesi tüketiciler tarafından genellikle çok fazla alınıp saklanır.
Ayaş domatesi ince kabuk özelliğine sahip olduğu için çürüme süresi daha kısa oluyor. Bu yüzden Süper marketlerde fazla bulunmuyor.
Ayaş domatesi ayrıca ekilişinde de ayrıcalık istiyor. Tohumlar direkt olarak toprakla buluşturulmuyor. Önce suda bekletilen tohumlar nemli bir beze alınarak pamuk ile sarılıyor. Daha sonra yeşerip filizlenmeye başlayınca nemli bezden alınıp toprak ile buluşturuluyor.
Gelin isterseniz şimdi Ayaş domatesinin özelliklerine bakalım; Geleneksel bir türe sahip olan Ayaş domatesi, dar yapraklı olması, sadece Türkiye’de olması, ağırlık olarak ise 371g kadar çıkabilen bir besin kaynağı olarak vazgeçilmez bir tat olmaya devam ediyor. Salça domatesi olmayan ve Melemenlik için vazgeçilmez ve mükemmel bir tat olarak sofralardaki yerini almaya devam ediyor. Özellikle Ayaş domatesinin bir fidanından 15 ile 18 kilogram ince kabuklu ürün almak mümkün. Dünya üzerinde 28 domates çeşidi içinde yerini koruyan Ayaş domatesi tadı damaklarda bırakmaya devam ediyor.
Ayaş domatesini fide haline getirmek için diğer domateslere nazaran şaşırtma yöntemi de kullanılır. Çimlenen fideleri belirli bir süre sonra başka yere dikmek gibi. Bu yöntem şaşırtma yöntemi olarak adlandırılıyor. Ayrıca Ayaş domatesinin fidesinin gece gündüz fark etmeksizin 10 derece olması da ayrıca önem arz ediyor.
Peki Ayaş domatesinin hasadı nasıl yapılıyor?
Öncelikle Ayaş domatesinin fidesini ekmeden önce ekim yapılacak olan toprak otlardan temizlenip çapalanıp daha sonra da doğal gübre ile desteklenmelidir. Bu şekilde fideleri dikmek daha sağlıklı ve daha iyi yetişmesinde büyük önem taşır. Ayaş domatesi fideleri 1 metreye kadar büyüye bildikleri için fidelerin aralarında 60 cm açıklık bırakmak gerekiyor.
İlk meyveler fındık büyüklüğüne gelince daha fazla su vermek gerekiyor. Ancak fazla su vermek meyvede mantara neden olabiliyor. Ayrıca sularken fidelerin eğilmemesine de dikkat edilmesi gerekiyor. Sulama işlemini bitki yapraklarını ıslatmadan yapmanız gerekiyor. Ayaş domatesi çok fazla kalsiyum ve azot ihtiyacı duyabilen bir meyve olduğu için. Bu yüzden ihtiyaç duyulduğunda organik gübre kullanılabiliyor.
Ayaş domatesi olgunlaşmaya başlayınca tamamen kırmızı olmadan hafif pembemsi iken toplanır. Üst üste fazla konulmaz çünkü meyvenin darbe alması bekleme süresini etkiler ve çabuk bozulmasına neden olur. Hasat sırasında toplandıktan sonra fazla üst üste yığmadan serin bir yerde 15 gün kadar bekledikten sonra Ayaş domatesi sofralardaki yerini almaya hazır olur.
